Πολλές αρρώστιες προέρχονται από την ψυχή, γιατί αν κάτι ψυχικό δεν εκφορτιστεί σε ψυχικό επίπεδο θα ξεσπάσει στο σώμα.
Αρρώστιες όπως έλκος στομάχου, πέτρες στα νεφρά, διαβήτης, δερματικές ασθένειες, πονοκέφαλοι, καρδιακές επιπλοκές, εγκεφαλικά, καρκίνοι, προβλήματα γονιμότητας και πολλές άλλες, έχουν πολλές φορές αφετηρία την ψυχή.
Ένας άρρωστος παρουσιάζεται στον γιατρό. Αυτό το πρόσωπο είναι μία ανθρώπινη ύπαρξη με μία ολόκληρη ιστορία πίσω του. Στο παρελθόν του υπάρχουν χιλιάδες σωματικά και ψυχολογικά περιστατικά, συνειδητά και ασυνείδητα. Υπάρχει κατ αρχάς ένας προσδιορισμός αυτού του προσώπου από την κληρονομικότητα. Υπάρχουν όμως και οι γονείς του, οι δάσκαλοι του, η αγωγή του, το κοινωνικό του περιβάλλον, οι επιτυχίες του, οι αποτυχίες του. Υπήρξε κάποτε η παιδική του ηλικία, η εφηβική, οι προσαρμογές, οι απροσαρμογές, η σεξουαλικότητα, ο γάμος. Υπάρχει λοιπόν στο παρελθόν αυτού του προσώπου, μια τεράστια δέσμη από περιστάσεις που συγκλίνουν προς το σήμερα. Δηλαδή προς τη στιγμή που το πρόσωπο λέει : είμαι άρρωστος .
Επικρατεί στη σύγχρονη θεραπευτική να διαιρούν τον άνθρωπο σε μια σειρά από χωριστά κομμάτια. Παρά τα εντυπωσιακά, μερικές φορές αποτελέσματα , πολυάριθμες αρρώστιες παραμένουν αθεράπευτες γιατί εξετάζονται αυστηρά τμηματικά, χωρίς να λαμβάνονται δυστυχώς υπόψη οι αλληλεπιδράσεις της ψυχής και του σώματος.
Το ασυνείδητο είναι η μεγαλύτερη περιοχή στο ψυχισμό του ανθρώπου που περιέχει όλες τις βιωμένες εμπειρίες μας, τις απωθήσεις, τα παθολογικά συμπλέγματα, τα βαθύτερα ένστιχτα.
Η αποστολή του είναι να επιτηρεί και να διατηρεί την ευχαρίστηση. Μεταχειρίζεται όλα τα δυνατά μέσα για να διατηρεί την ισορροπία και την ευεξία στον άνθρωπο, από το απλό αντανακλαστικό (πχ όταν τραβούμε το χέρι από την αναμμένη θερμάστρα), ως την νεύρωση που είναι μια αντίδραση άμυνας του απειλούμενου οργανισμού.
Το ασυνείδητο λοιπόν, είναι ένα δίχτυ προστασίας και άμυνας του ψυχισμού σε αδιάκοπη επαγρύπνηση. Προσπαθώντας όμως να αποκαταστήσει την ισορροπία του ψυχισμού, εγκαθιστώντας πχ μια νεύρωση, δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την ηθική του ατόμου, τους στόχους του, την κοινωνική του επιτυχία, τις οικογενειακές η ανθρώπινες σχέσεις του. Βλέπουμε μ αυτόν τον τρόπο σε ποιες αντιφάσεις και σε ποιες απροσαρμογές σε κοινωνικό επίπεδο, μπορεί να οδηγηθεί το υποκείμενο μέσω του ασυνειδήτου.
Μέσα του βρίσκονται πολλές «λησμονημένες» αναμνήσεις που διατηρούν το συγκινησιακό τους φορτίο. Είναι σαν ψυχολογικοί μαγνήτες που λιμνάζουν στα βάθη του εαυτού και χρωματίζουν με συγκινήσεις διάφορα περιστατικά. Έτσι πολλές φορές, χωρίς φανερό λόγο, οι συγκινήσεις εξαπολύονται από το ασυνείδητο, αιφνιδιάζοντας το υποκείμενο για αυτό που του συμβαίνει.
Το ασυνείδητο αποκαλύπτεται μέσα από το σύμπτωμα. Π.χ. ένα άτομο υποφέρει από άγχος. Το άγχος αυτό δεν είναι το ίδιο το πρόβλημα μα το σύμπτωμα κάποιων ασυνείδητων καταστάσεων. Το υποκείμενο όμως βλέπει μόνο το άγχος και νομίζει ότι αυτό είναι το πρόβλημα. Ο ψυχαναλυτής έτσι διαπιστώνει σχεδόν πάντοτε πως το υποκείμενο συγχέει τα συμπτώματα με το ασυνείδητο σύμπλεγμα.
Η ψυχανάλυση παίρνει τον αντίστροφο δρόμο από ότι άλλες σύγχρονες ψυχοθεραπείες που εκλογικεύουν τα πράματα, βοηθώντας αυτόν που υποφέρει να συνειδητοποιήσει τις ασυνείδητες διεργασίες που του συμβαίνουν.
Η εκλογίκευση σ αυτές τις περιπτώσεις δεν προσφέρει και πολλά πράγματα. Ουσιαστικά, δεν έχει καμιά σχέση με το ζήτημα του ασυνειδήτου και με τα προβλήματα του υποκειμένου. Το περιβάλλον ζητά από αυτόν που υποφέρει να λογικευθεί. Μα αυτός ο ίδιος δεν εξαντλείται βασανίζοντας διαρκώς την σκέψη του στην προσπάθεια του να αντιμετωπίσει το πρόβλημα; Να λογικευθεί από την άλλη για ποιο πράγμα; Για το σύμπτωμα της επιφάνειας; Όλα αυτά σημαίνουν ότι πρέπει να ψάξουμε μέσα στις σκοτεινές στοές του ασυνειδήτου, ενώ η επιφανειακή αντιμετώπιση δεν είναι δυνατόν να προσφέρει απολύτως τίποτα.
Παραθέσαμε λοιπόν ακόμη κάποιους λόγους, για τους οποίους η ψυχανάλυση θα πρέπει να ανακοινώνεται και να διαδίδεται.
Το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα, είναι ένας όρος που έχει μπει στο λεξιλόγιο μας όμως ελάχιστα καταλαβαίνουμε την σπουδαιότητα του για τον άνθρωπο. Θα πρέπει ειδικά οι γονείς να ενδιαφερθούν γι αυτό και να το μελετήσουν προσεχτικά. H κατανόηση του αρκετά λεπτού μηχανισμού του θα επιτρέψει στους γονείς και παιδαγωγούς να αποφύγουν χοντροειδή σφάλματα. Οι ψυχαναλυτές ξέρουν καλά πόσες ψυχικές δυσκολίες πηγάζουν απ αυτό και ότι ολόκληρες ζωές καταστρέφονται εξαιτίας του. Άλλωστε η γνώση του επιτρέπει να κατανοήσουμε ένα μεγάλο αριθμό συμπεριφορών που από πρώτη άποψη παραμένουν ανεξήγητες.
Το σύμπλεγμα αυτό παρουσιάζεται φυσιολογικά στην παιδική ηλικία. Πρέπει έπειτα να εξαφανιστεί και αυτό θα γίνει αν υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στους γονείς και το παιδί. Διαφορετικά το σύμπλεγμα παραμένει ως την ώριμη ηλικία, λειτουργώντας σε ασυνείδητο επίπεδο όπου δείχνει τα πολλαπλά καταστροφικά του πρόσωπα.
Το αγόρι στην κλασσική μορφή του Οιδιπόδειου, νοιώθει έλξη για την μητέρα αλλά προσκρούει σε ένα σοβαρό εμπόδιο, τον πατέρα. Η ζήλεια εμφανίζεται στο αγόρι, θέλει την μητέρα του μόνο για τον εαυτό του, και αρχίζει να ανταγωνίζεται τον πατέρα του. Έτσι η επιθετικότητα και η ενοχή απέναντι στον πατέρα παρουσιάζονται. Αν η κατάσταση εξελίσσεται ομαλά, το παιδί προσπαθεί να μιμηθεί τον πατέρα, να τον φτάσει κι έπειτα να τον ξεπεράσει. Ταυτόχρονα μεταμορφώνει την έλξη του προς την μητέρα σε μια προστασία για αυτήν όλο και πιο αρρενωπή ως την αντρική ηλικία. Πολλά μπορούν να χαλάσουν την ομαλή εξέλιξη στο Οιδιπόδειο του αγοριού όπως άλλωστε και του κοριτσιού που θα περιγράψουμε στην συνέχεια. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή από τους γονείς στους χειρισμούς αυτού του λεπτού ζητήματος. Κάποιοι πατεράδες ανταγωνίζονται τους γιούς τους, ενώ κάποιες μητέρες για τους δικούς τους λόγους “αιχμαλωτίζουν” το αγόρι με την αγάπη τους κρατώντας το προσανατολισμένο και αγκιστρωμένο επάνω τους μια ζωή. Οι ισορροπίες είναι λεπτές και οι χειρισμοί σπουδαιότατοι. Αρκεί κανείς να κοιτάξει γύρω του μέσα στην κοινωνία, τις τόσες και τόσες αποτυχημένες ενηλικιώσεις αγοριών, για να αισθανθεί τη σπουδαιότητα του Οιδιπόδειου συμπλέγματος.
Το κορίτσι, κάτω από την έλξη του Οιδιπόδειου για τον πατέρα της μπαίνει σε ανταγωνισμό με τη μητέρα της και αρχίζει να την θεωρεί αντίζηλη της. Η επιθετικότητα της προς την μητέρα φέρνει αγωνία και ενοχή. Στην ομαλή εξέλιξη η κόρη ταυτίζεται με τη μητέρα της, την ξεπερνά, και αρχίζει να γοητεύει. Γίνεται φίλη με τον πατέρα της, και κατευθύνει πλέον την γοητεία της προς άλλους άντρες, με την θηλυκότητα της απόλυτα συμπληρωμένη. Και εδώ η αδυναμία κάποιου γονέα η και των δύο, θα σταματήσει την ομαλή εξέλιξη του Οιδιπόδειου στο κορίτσι, με αποτέλεσμα τις ενοχές, τον φόβο του άντρα, φόβο της μητρότητας και των ευθυνών της ενήλικης ζωής. Στον γάμο της θα είναι συχνά αναφρόδιτη και θα βρίσκεται σε ασυνείδητο ανταγωνισμό με τον άντρα της, εκτός και αν δεν παντρευτεί ποτέ.
Βλέπουμε ακόμη μια φορά τη σπουδαιότητα του οικογενειακού περιβάλλοντος στο μεγάλωμα ενός παιδιού. Καλή γνώση του Οιδιπόδειου από τους γονείς, αλλά και αυτογνωσία από τους ίδιους, είναι εξαιρετικές προϋποθέσεις για το μεγάλωμα ενός παιδιού.
Το Οιδιπόδειο παρουσιάζεται σε όλα τα παιδιά, όμως λύνεται πολύ πιο σπάνια από ότι θα μπορούσαμε να πιστέψουμε.
Οχτώ στα δέκα άτομα έχουν σε όλη τους τη ζωή τα άλυτα ίχνη του.
Κάποιοι άνθρωποι χαρακτηρίζονται στην ζωή τους από μια μονομέρεια, από ένα περιορισμό των ενδιαφερόντων τους, από μια ψυχική ακαμψία.
Σαν να τους λείπει η δυνατότητα να αφεθούν στο διαφορετικό και στο ποικίλο.
Γνώρισα κάποτε εδώ στην Θεσσαλονίκη έναν κουρέα που είχε το ραδιόφωνο του συντονισμένο πάντα στον ίδιο ποντιακό σταθμό, αλλά και βλέπω επίσης πολλών άλλων τα ραδιόφωνα να είναι συνέχεια και για όλη την ημέρα συντονισμένα στον ίδιο αθλητικό σταθμό. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν μ έναν περιορισμένο ορίζοντα εκ των πραγμάτων, φυτοζωούν από παραστάσεις και ερεθίσματα, περιορίζοντας τα δεδομένα της καθημερινότητας τους σε μονομερείς συνήθειες. Νομίζουν πως ενεργούν, μα εφόσον υποτάσσονται σε ασυνείδητα ψυχικά τικ δεν κάνουν τίποτα. Ενεργούν παρά τη θέληση τους. Υπάρχει μέσα τους κάτι που τους υποχρεώνει να ενεργούν και να σκέφτονται συνεχώς με τον ίδιο τρόπο, χωρίς καμιά συνειδητή επιλογή. Καταντούν ασυνείδητα αυτόματα, έχοντας στη διάθεση τους παρά μόνο μία στάση άκαμπτη και παγωμένη.
Ας φαντασθούμε ένα χρυσόψαρο το οποίο γεννήθηκε και ζει όλη του τη ζωή σε μια μικρή γυάλα. Το περιβάλλον σ αυτή είναι φροντισμένο έχοντας άμμο, πετραδάκια, τεχνητές μπουρμπουλήθρες και όμορφα πλαστικά φυτά. Το χρυσόψαρο λοιπόν ζει εκεί χαρούμενο και ευτυχισμένο. Μία μέρα όμως το αφήνει κάποιος εκεί που ανήκει, στη θάλασσα. Μια ζεστή πλούσια θάλασσα απ όπου προέρχεται, ας πούμε της καραϊβικής. Το χρυσόψαρο μας θα μείνει άναυδο. Όλος του ο κόσμος θα ανατραπεί. Θα δει καθαρά ότι αυτό που νόμιζε πως ήταν τα πάντα, δεν ήταν παρά μια γυάλα.
Σε μια γυάλα, αντίστοιχα ψυχικά, βρίσκονται κάποιοι, είτε είναι φτωχοί, είτε πλούσιοι, είτε επιστήμονες, είτε άνεργοι.
Άνδρες και γυναίκες εγκλωβίζονται σε τρόπους ζωής από αδυναμία και περιστρέφονται στα λίγα εκατοστά της γυάλας τους νομίζοντας ότι ζουν. Την πραγματική θάλασσα δυστυχώς την αγνοούν και μερικές φορές ούτε καν την υποψιάζονται σ όλη τους τη ζωή. Ζωές ολόκληρες μερικές φορές αναλώνονται μέσα σε μία γυάλα ενός υπεραυστηρού πρέπει, στο βωμό ενός υποτιθέμενου καθήκοντος απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, σε έντονα πάθη, στη ψυχική ακαμψία, στη μοναξιά. Αυτή είναι πολλές φορές και η αποστολή της ψυχανάλυσης, να βγάλει αυτόν που θα το θελήσει από την γυάλα που ζει.
Και ίσως είναι η μόνη που μπορεί να τα καταφέρει.
Γύρω στο 1900 εμφανίζεται η θεωρία του. Ήταν σαν μια βόμβα που έσκασε πάνω στον κόσμο. Μιλούσε για την σεξουαλικότητα, για το ασυνείδητο, για τα όνειρα, ένα κόσμο παραμορφωμένο, άπιαστο με την πρώτη ματιά, αλλόκοτο, χωρίς τίποτα να μοιάζει να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Οι άνθρωποι αισθάνθηκαν έκπληξη και μετά το πρώτο σάστισμα, θυμό. Η λογική τους, εκείνη η εξυμνημένη λογική η τόσο ισχυρή, θα έδινε τη θέση της σ αυτό το αόρατο άπιαστο ασυνείδητο;
Πως αυτός ο Φρόυντ τολμούσε να δώσει στον κόσμο παρόμοια χαστούκια, να αναστατώσει τις τακτοποιημένες από καιρό καταστάσεις, και να ανατρέψει τα πάντα; Τολμούσε να ισχυριστεί πως το βάθος του ανθρώπου ήταν το ασυνείδητο, ενώ το λογικό και συνειδητό κομμάτι ήταν κάτι το πολύ ελάχιστο; Οι άνθρωποι «έψαξαν» τον εαυτό τους να βρουν το ασυνείδητο και ξέσπασαν σε σαρκαστικά γέλια.
Επιπλέον αυτός ο Φρόυντ ήθελε να ερμηνεύσει τα βραδινά όνειρα με την θεωρία του και το παράλογο χάος τους να το κάνει μια λογική πραγματικότητα.
Ισχυριζόταν ακόμη πως οι συγκινησιακοί κλονισμοί του παιδιού εξακολουθούσαν να υπάρχουν υπόκωφα στο ενήλικο άτομο και πως τα αποτελέσματα τους μπορούσαν να εμφανιστούν με την παραμικρή αιτία.
Ο άνθρωπος που πίστευε πως δαμάζει τον εαυτό του, πως αυτοκυριαρχείται, γινόταν η λεία του ασυνειδήτου του και το ασυνείδητο αυτό προσδιόριζε τις περισσότερες από τις πράξεις του. Επιπλέον αυτός ο Φρόυντ έβλεπε την σεξουαλικότητα παντού. Έφερνε στην επιφάνεια μια απαγορευμένη περιοχή, για την οποία δεν μιλούσαν παρά μόνο χαμηλόφωνα, θέλοντας μάλιστα να την κάνει επιστημονική πραγματικότητα.
Με όλα αυτά από τον Φρόυντ οι άνθρωποι με τις ματαιοδοξίες τους, θεώρησαν τον εαυτό τους τόσο πολύ μειωμένο και χτυπημένο, όσο όταν έμαθαν πως η γη δεν ήταν το κέντρο του κόσμου, και όπως ήταν επόμενο μερικά ουρλιαχτά ήταν η αντίδραση τους, όπως και ο σαρκασμός.
Αλλά ο Φρόυντ εξακολούθησε, γίγαντας αδιάφορος. Από τότε η ψυχανάλυση μπήκε στην ψυχολογία, στην αγωγή, στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στα νοσοκομεία, στα σχολεία, στις τέχνες. Οι ψυχαναλυτικές εργασίες εξακολουθούν χωρίς διακοπή προς όλες τις κατευθύνσεις. Και το σημαντικότερο, η ψυχανάλυση του Φρόυντ είναι πάνω απ όλα μια μέθοδος ψυχικής θεραπείας που κατέχει σημαντικότατη θέση στη σύγχρονη ψυχοθεραπεία.